عمرصرف شده در اتاق‌های تاریک دوبله... «شـرلوک هلـمز» از زبان بــهرام زنـد

بهرام زند که به صورت حرفه‌یی از سال 1344 کار دوبله را آغاز کرده است از سال 1358 به عنوان مدیر دوبلاژ فعالیت می‌کند. او سریال‌های ایرانی و مجموعه‌های خارجی پرمخاطبی چون «جنگجویان کوهستان»، «ناوارو» و «شرلوک هلمز» را دوبله کرده است.

صدای بهرام زند بر شخصیت اصلی مجموعه‌ی «شرلوک هلمز» بر جذابیت و ماندگاری آن افزوده است. این سریال خارجی که اوایل دهه‌ی 70 دوبله شده، نخستین بار از شبکه‌ اول سیما پخش شد و تا امروز چندین بار تکرار شده است و این روزها شبکه‌ی سه سیما مجددا پخش آن را آغاز کرده است.دوبله‌ی «شرلوک هلمز» به گونه‌ای بود که انجمن دوستداران شرلوک هلمز از انگلستان با ارسال کتاب‌هایی از بهرام زند تقدیر کردند.

خبرنگار سرویس تلویزیون «ایسنا» به انگیزه‌ی پخش «شرلوک هلمز» با بهرام زند درباره‌ی دوبله‌ی این سریال به گفت‌وگو نشسته است که حاصل آن شرح روند صداپیشگی این مجموعه‌ی خارجی است.

ایسنا: چطور شد که دوبله‌ی سری اول «شرلوک هلمز» را شما انجام دادید،اما دوبله‌ی سری دوم به جلال مقامی سپرده شد، و سری‌های بعد را مجدد شما دوبله کردید؟

زند: سر یکی از سریال‌های شبکه دو، دلخوری بین من و یکی از مدیران وقت این شبکه‌ به وجود آمد .همزمان با این اتفاق، سری دوم «شرلوک هلمز» هم به جای شبکه‌ی اول به شبکه دو سیما رفت.مدیر وقت از این فرصت استفاده کرد و دوبله‌ی«شرلوک هلمز»را به مدیر دوبلاژ دیگری (جلال مقامی) سپرد.

سری سوم این مجموعه هم به شبکه‌ی دو سیما رفت. اما از من خواستند که این سری را دوبله کنم. من هم پس از تعیین شرایطی (چون دوبله‌ی در استودیوی خارج از صدا وسیما و پرداخت دستمزدی معادل دستمزدهای دوبله‌ی فیلم‌های سینمایی به گروه گویندگان)، این کار را پذیرفتم. بعدا آقای مقامی ناراحت شدند و جالب این که من ایشان را دلداری می‌دادم.البته آقای مقامی هم این مجموعه را خوب دوبله کرده بودند.

دوبله‌ی «شرلوک هلمز» به گونه‌ای بود که انجمن دوستداران شرلوک هلمز از انگلستان با ارسال کتابهایی از من تقدیر کردند، ولی در سازمان صدا و سیما با من چنین رفتاری نشد.

ناگفته نماند زمانی که سریال «روشن‌تر از خاموشی» را برای شبکه‌ی اول دوبله می‌کردم. سری جدید مجموعه ی«ناوارو» خریداری شد. من به علت آن که درگیرسریال«روشن‌تر از خاموشی» بودم، دوبله این سری از «ناوارو» را نپذیرفتم. اما مدیر وقت شبکه‌ی اول زیر بار نرفتند و به من گفتند که اگر نمی‌توانی مدیر دوبلاژ این سریال باشی، به انتخاب خودت این مسوولیت را به فرد دیگری بسپار. ولی به جای شخصیت ناوارو حتما خودت صحبت کن. من هم چنین کردم.

ایسنا: اکنون که سال‌ها از دوبله‌ی «شرلوک هلمز» می‌گذرد، با دیدن دوباره‌ی این سریال متوجه تغییر صدای شما نسبت به گذشته می‌شویم، خودتان هم این نظر را دارید؟

زند: صدا در طول زمان،پخته‌تر، بم‌تر و خش‌دارتر می‌شود .البته شاید اگر اکنون دوباره بخواهم به جای «جرمی برت» در نقش شرلوک هلمز صحبت کنم، باز هم صدایم مشابه قبل شود. این مساله بستگی به نقش دارد.

به عنوان نمونه در فیلم «شاه آرتور» که عید 85 پخش شد، به جای قهرمان جوانی صحبت کردم و فکر می‌کنم قابل قبول بود یا در سال جاری به جای نقش سرگرد فتاحی در «مدار صفر درجه» حرف زده‌ام.

نوع گویش بستگی به رل دارد. به عنوان مثال جرمی برت، (ایفاگر نقش شرلوک هلمز) گوینده را وادار می‌کند که تبدیل به شخصیت هلمز شود.

ایسنا: آیا روی ادای برخی از واژه‌ها چون «خب» برای آن که به شاخصه‌های دوبله‌ی شخصیت هلمز تبدیل شود، کار کرده بودید؟

زند: نه ! نوع بازی و حرف زدن «برت» این گونه گویش را ایجاب می‌کرد. آن قدر نوع صحبت کردن او برایم جالب بود که بارها مجموعه را به زبان اصلی می‌دیدم و از نوع بیان او ایده می‌گرفتم و با همان لحن به جایش صحبت می‌کردم. البته دیگران آن طوری که بلد بودند، به جای برت حرف زدند، ولی من چنین نکردم. بلکه تلاش کردم، یاد بگیرم که چگونه به جای این بازیگر صحبت کنم.

یادم می‌آید که در یکی از قسمت‌ها، او روی صندلی نشسته بود و فردی کفشش را واکس می‌زد. او ملودی را می‌گرفت و اجرا می‌کرد تا از طریق آن مطلبی را کشف کند. انجام این عمل بسیار سخت بود، اما «برت» بسیار هنرمندانه در این صحنه عمل کرد. من هم سعی کردم در دوبله، این کیفیت را حفظ کنم.

ایسنا: پس از بازی «برت»(ایفاگر شرلوک هلمز) ایده می‌گرفتید؟

زند: بله! «برت» با لحن به خصوصی صحبت می‌کرد. برخی مواقع واژگان را بسیار تند و در بعضی اوقات دیگر کلمات را کشدار بیان می‌کرد. من نیز تلاش می‌کردم به همین شیوه عمل کنم.

ایسنا: با توجه به آن که بحث ایده گرفتن دوبلور از صدا و نحوه‌ی اجرای بازیگر را مطرح کردید، چقدر لازم است که صدای گوینده شبیه صدای بازیگر باشد؟

زند: صدا باید بر اساس نقش و چهره‌ی بازیگر در آن اثرانتخاب شود. انتخاب صدای درست، یکی از رموز  کار دوبله است.

ایسنا: شما مخالفید، زمانی که بازیگری با صدای گوینده‌ای شناخته شد، آن گوینده همیشه به جای آن هنرپیشه صحبت کند؟

زند: اگر صدا با نقش و چهره بازیگر، تناسب داشت، این کار را می‌توان ادامه داد. ولی اگر چنین همخوانی وجود نداشت، بهتر است از صدای دیگری استفاده شود.

ایسنا: نظرتان درباره‌ی پخش دوباره‌ی «شرلوک هلمز»‌چیست؟

زند: با توجه به آن که این سریال برای چندمین بار است که پخش می‌شود، برایم جالب است که «شرلوک هلمز» جلب توجه می‌کند. البته دوبله‌ی آن نیز در این زمینه بی‌تاثیر نیست.

قصد رد کردن آثاری که بعد از «شرلوک هلمز» دوبله شد یا الان دوبله می‌شود را ندارم. اما اکنون دوبله‌ها دچار نوعی شلوغی و آشفتگی شده است. به همین خاطر کمتر فیلم یا سریالی را می‌توان دید که بتوان از دوبله آن لذت برد.یکی از شاخصه‌هایی که موجب استقبال مخاطب از اثری می‌شود، نوع دوبله و ترجمه‌ی آن است. در زمینه‌ی «شرلوک هلمز» روی همه‌ی این موارد زحمت کشیده شد. به همین خاطر زمانی که برای چندمین بار پخش می‌شود، باز هم مخاطب خود را دارد.

ایسنا: چه افرادی سریال «شرلوک هلمز» را ترجمه می‌کردند؟‌

زند: سری اول را آقای بابک ساسانی ترجمه کرد. تعدادی از قسمت‌ها را نیز آقای گودرز شیدایی کار کرد. البته ترجمه ی«شرلوک هلمز» به عهده‌ی مترجمان دیگری نیز گذاشته شد، اما ترجمه‌ی سری اول، بهترین بود.

ایسنا: چقدر وقت صرف «سینک زدن»(هماهنگ کردن صدا با لب بازیگر) هر قسمت می‌کردید؟

زند:معمولا بین چهار روز تا یک هفته صرف این کار می‌شد. برای دوبله‌ی این گونه سریال‌ها خیلی زحمت کشیده و در اتاق‌های تاریک دوبله، عمری صرف شده است تا سریال‌ها با کیفیتی دوبله شوند که مردم از دیدن آن لذت ببرند.

ایسنا: چرا دوبلورهای ثابت این مجموعه تغییر می‌کردند؟

زند: این تغییرات به علت مسافرت رفتن دوبلورها ایجاد می‌شد. به جای شخصیت واتسون، ابتدا آقای ناصر نظامی صحبت می‌کرد، سپس آقایان پرویز ربیعی و ایرج رضایی جای این نقش حرف زدند. به جای خانمی که با هلمز کار می‌کرد، ابتدا خانم بزرگی و در قسمت‌های بعد خانم‌ها آزیتا لاچینی و ژاله علو صحبت کردند.

ایسنا: در این مجموعه صداهایی شنیده می‌شود که در آثاری دوبله شده در حال حاضر، آنان را نمی‌شنویم، علت چیست؟

زند: چند سال است که تلویزیون گویندگان زیادی جذب می‌کند. البته این افراد خوب هستند. اما همه‌ی آنان جوان هستند. در این شرایط ،جای دوبلورهای برجسته‌ای را که در طول سال‌ها از دست داده‌ایم، پرنشده‌ است. این در حالیست که برای انجام دوبله‌ای با کیفیت «شرلوک‌هلمز» به افرادی با شرایط گویندگان برجسته‌ آن زمان احتیاج است.

ایسنا: شما معتقدند که در زمینه‌ی صداهای ماندگار در دوبله، خلایی ایجاد شده است؟

زند: این یک واقعیت است که صدای هر کس برای خودش خوب است. اکنون فیلم‌ها و سریال‌ها، سر صحنه صدابرداری می‌شوند. این روند خیلی خوب است و مردم هم به آن عادت کرده‌اند. ولی یک زمانی دوبله توی چشم بود و به غیر آن که ترجمه‌ها و دیالوگ‌ها خوب بود، در دوبله صداهای به خصوصی وجود داشت که توجه مخاطبان را به خود جلب می‌کرد. در آن زمان گویندگان خوبی مشغول به کار بودند که به جای هنرپیشگان بزرگی صحبت می‌کردند، بنابراین تجربه‌ی خیلی خوبی اندوخته‌ بودند.

به عنوان نمونه جای خانم آذردانشی و‌ آقایان ایرج ناظریان، عزت‌الله مقبلی، خسرو شایگان و معمارزاده پر نشده است.اکنون افرادی که وارد دوبله شده‌اند، یا صداهای موجود دارند( بدون آن که بتوانند جای آنان را بگیرند)، یا گویندگانی عادی و قدری خوب هستند. به همین علت است که دوبله‌ها، دیگر روی مخاطب اثر نمی‌گذارد.